جامعه اطلاعاتی و تحول بنیادی در ارتباطات

همان‌گونه که کارگران انگلیسی در سده هجدهم میلادی ماهیت متغیر جهان پیرامونشان را در هنگامه انقلاب صنعتی دریافتند، ما نیز پی می‌بریم که جهان ما در حال تحول است. ارتباط از راه دور، تکنولوژی جدید و پدیده تازه‌ای است که تأثیر آن را در سراسر جهان به تجربه می‌بینیم. در بزرگ‌ترین جامعه اطلاعاتی یعنی کشور امریکا، کمتر کسی وجود دارد که برای تفریح شبانه به تلویزیون متکی نباشد و تعداد گروه‌های کوچکی که تازگی برای نخستین بار تلفن‌هایشان را نصب می‌کنند زیاد نیست. عواملی که باعث رونق ارتباطات از راه دور در سراسر جهان شده‌اند، عبارت‌اند از ماهواره‌های گردنده به دور زمین، ایمان به منافع یک انقلاب صنعتی که نه بر اساس قدرت بلکه بر اساس اطلاعات باشد و ایمان به اینکه اطلاعات فرصت دوباره‌ای به کشورهای در حال توسعه می‌دهد تا فراتر از انقلاب صنعتی پیش روند و جامعه جهانی با مساواتی پدید آید.
هجوم تند رایانه‌ها و ابزارهای الکترونیکی به محل کار و منزل، همه را به این فکر واداشته است که ما به‌راستی در حال تجربه یک انقلاب هستیم: انقلاب ارتباطات، یا به عبارتی دقیق‌تر، انقلاب اطلاعات. ولی ابتکارات به‌کندی فرامی‌رسند و انقلاب‌ها بندرت رخ می‌دهند. هر اختراعی باید سال‌ها و یا حتی قرن‌ها به انتظار بنشیند تا به زندگی روزمره وارد شود.
انقلاب امروز در ارتباطات نتیجه شکوفایی دانشی جدید نیست، بلکه نتیجه انفجاری در کاربردهای معلوماتی است که از دیرباز برخوردار بوده‌ایم. ساموئل مورس نظریات و آزمایش‌های مایکل فاراده، دانشمند انگلیسی را درزمینه تلگراف به کار بست که به‌نوبه خود یک رشته اختراعات از تلفن تا رایانه را به بار آورد. در دهه 1940، جان فون نویمان به ما نشان داد که رایانه چگونه کار می‌کند، ولی این پس از آن بود که چارلز ببیج حدود صد سال پیش‌تر بدون موفقیت سعی کرده بود تا از دنده‌های مکانیکی یک رایانه بسازد. «ارتباط از راه دور» نوین بر دوش تجربه گران قرون هفدهم هجدهم بنا شده است که الکتریسیته را از ابرها گرفتند و نیروهای اسرارآمیز آن را داخل بطری‌های شیشه‌ای کردند.
اختراعات انقلابی آن‌هایی هستند که جریانی از نوآوری‌هایی را جرقه زنند که به دگرگونی‌های مهم در جامعه بینجامد. آن دسته از نوآوری‌ها که توازن را بر هم زند، یا بی‌توازنی‌های موجود را تشدید کند و یا منتهی به نابرابری‌های خطرناک میان ملت‌ها گردد، مطمئناً انقلابی تلقی می‌شود. هنگامی‌که نوآوری‌ها منجر به آرایش مجدد بخش‌های اقتصادی شود، ماهیت فعالیت‌های بشر را دگرگون کند، مسیر تکامل فرهنگی را تغییر دهد و بازسازی یا ایجاد نهادهایی را بطلبد، می‌توان استدلال کرد که انقلابی در شرف وقوع است و آنگاه که این تحولات به پایان رسید به عصر جدیدی وارد می‌شویم. همه این رخدادهای شگرف را به ارتباطات، تکنولوژی رایانه و ارتباط از راه دور نوین ربط داده‌اند. این تکنولوژیها را زاینده عصر جدیدی جامعه اطلاعاتی قلمداد کرده‌اند.

اندیشه جامعه اطلاعاتی

افتخار تصور جامعه اطلاعاتی را باید از آن ژاپن دانست. در ژاپن، اصطلاح «جوهوکا شاکایی» (جامعه اطلاعاتی) را یک گروه بررسی علم وتکنولوژی و اقتصاد که توسط دولت برای راهنمایی طراحان اقتصادی تشکیل شده بود، به سال 1966 ارائه کرد. این اصطلاح همسنگ «جامعه صنعتی» بود که تاریخدانان به انقلاب صنعتی داده بودند.
گروه ژاپنی استدلال می‌کرد جامعه اطلاعاتی جامعه‌ای است که در آن فراوانی کمی و کیفی اطلاعات و امکانات لازم برای پخش اطلاعات وجود دارد. این اطلاعات به‌آسانی، به‌سرعت و به‌طور مؤثر توزیع می‌شود و به شکل و هدف مطلوب مصرف‌کننده درمی‌آید. افزون بر این، در جامعه اطلاعاتی، اطلاعات با هزینه قابل‌تحملی در دسترس همگان است و خلاصه آنکه هر فردی می‌تواند اطلاعات مورد نیازش را بخرد زیرا بهای آن با جیب هر کسی مناسب است.
این نظر که تولید و توزیع اطلاعات یک فعالیت اقتصادی بسیار گران‌قدر است، نخست بار توسط فریتز مک لوپ، اقتصاددان اتریشی، در سال 1962 ارائه و بررسی شد. کتاب پیشگام مک لوپ بر آن بود تا تصورات فیلسوفان از آگاهی و معلومات و کاربرد آن را ارزیابی کند.
اقتصاددانان از دیرباز می‌پنداشتند که خریداران و فروشندگان «از وضع بازار آگاهی دارند» و به «تکنولوژی موجود آگاه‌اند». مک لوپ دریافت که تولید آگاهی فنی و افزایش بهره‌وری ناشی از آن، برای رشد اقتصادی از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار شده است. با این‌همه، درباره اندازه آگاهی موجود، چگونگی رشد آن و نحوه تأثیر تولید و توزیع آگاهی بر اقتصاد، چندان نمی‌دانیم.
مک لوپ داده‌های درباره وسایل ارتباطی (مطالب چاپی، تئاتر و سینما، خدمات پستی، پخش رادیو و تلویزیونی و تلفن) را جمع‌آوری و طبقه‌بندی کرد. او در این کار، تولید و توزیع آگاهی در معاهده‌ها گردهمایی‌ها را که در آن‌ها طرق قدیمی ارتباطات (طریقه چهره به چهره) جای رسانه‌های الکترونیکی را می‌گیرد، نادیده نگرفت. همچنین مک لوپ «ماشین‌های اطلاعاتی» را بررسی کرد و به سنجش تولید اطلاعات به‌وسیله رایانه‌های الکترونیکی، ماشین‌های اطلاعاتی ادارات و ابزارهای اندازه‌گیری و مشاهده و کنترل پرداخت.
تعجب‌آور نیست که ژاپنی‌ها «جوهوکا شاکایی»(جامعه اطلاعاتی) شان را با اقتصاد مک لوپ آمیختند. ژاپنی‌ها در جامعه‌ای جزیره‌ای به سر می‌برند که سال‌هاست منابع طبیعی آن کفاف ژاپنی‌ها را نمی‌دهد، لذا یافتن منابع جدید را ضروری می‌بینند. مردم ژاپن نظر دادند که اطلاعات و ارتباطات نیز می‌تواند مرزهای اقتصادی جدیدی را برای کشورشان بگشاید. صنایع «دودکش» دار نفت و فولاد همیشه وجود نخواهد داشت. تولید و توزیع آگاهی به‌سرعت به رأس برنامه طراحی صنعتی ژاپن ارتقا یافت.
این دو انگاره پیشاهنگ («جوهوکا شاکایی» ژاپنی‌ها و اقتصاد اطلاعات مک لوپ) تصورات متعددی از جامعه اطلاعاتی و در واقع تصوری از جامعه‌های اطلاعاتی و در واقع تصوری از جامعه‌های اطلاعاتی را ایجاد کرد. مارک پورات در دانشگاه استنفورد امریکا به بسط دادن این اندیشه مک لوپ پرداخت که تکامل جامعه از جامعه تولیدکننده کالاهای کشاورزی و صنعتی به جامعه تولیدکننده و توزیع‌کننده آگاهی، نیازمند نوع جدیدی از طبقه کارکن است. در سال 1977، پورات در گزارشی با عنوان «اقتصاد اطلاعات: تعریف وسنجش» به اداره دارایی امریکا، دو نوع فعالیت اطلاعاتی را در اقتصاد شناسایی کرد: فعالیت‌های اقتصادی اولیه که بازده آن محصولات یا خدمات اطلاعاتی است که به علت امتیاز فی نفسه خریده می‌شود و فعالیت‌های اقتصادی ثانویه که به‌منظور تولید محصولات دیگر انجام می‌گیرد.
پورات نشان داد که گرایش شغل‌ها و محصولات در امریکا در بیشتر از چهل سال گذشته به‌سوی فعالیت‌های مربوط به اطلاعات تغییر یافته است و بخش اطلاعاتی اقتصاد سریع‌تر از کل اقتصاد رشد می‌کند. پورات همه را به شگفتی وا‌داشت وقتی نشان داد که تا سال 1980 در امریکا مردم بیشتر از هر کار دیگر در کارهای اطلاعاتی اشتغال می‌یابند: درواقع 48 درصد در کارهای اطلاعاتی، فقط 3 درصد در کشاورزی، اندکی بیشتر از 20 درصد در صنایع و حدود 30 درصد در خدمات.
این داده‌ها نباید مایه شگفتی شود. دولت یک فعالیت اطلاعاتی است و آموزش نیز چنین است. پخش رادیو و تلویزیونی و انتشارات مطبوعاتی فعالیت‌های اطلاعاتی هستند و مقاله‌نویسی نیز یک فعالیت اطلاعاتی است. پزشکان اساساً کارکنان اطلاعاتی هستند، زیرا بنا بر تخمین پورات، بیشتر از 80 درصد فعالیت در ادارات آنان وقف جمع‌آوری اطلاعات درباره بیمارانشان می‌شود و شاید کمتر از 20 درصد فعالیت آنان به تشخیص و مداوای بیماری، مانند شکسته‌بندی یا برداشتن آپاندیس اختصاص می‌یابد.
برخورداری از یک جامعه اطلاعاتی تا حی مایه افتخار ملی شده است. با استفاده از کارکنان اطلاعاتی و صنایع اطلاعاتی به منزله معیار سنجش، ملل دیگر نیز تحلیل‌های خود را شروع کردند تا تعیین کنند که خود نیز تا چه حد جامعه اطلاعاتی محسوب می‌شوند. البته ژاپن به عنوان رقیبی پر قدرت برخاست، ولی ارقام آن قدری با ارقام امریکا فرق داشت. ژاپنی‌ها تخمین زدند که در سال 1980 فقط حدود 27 درصد از کارکنانشان در کارهای اطلاعاتی، اندکی بیشتر از آن در تولید صنعتی و خدمات و حدود 12 درصد در کشاورزی اشتغال داشتند. ولی این تفاوت بیشتر بستگی به آن دارد که کار آمار اطلاعاتی چگونه تعریف شود.
مثلاً پورات استدلال می‌کند که منشی یک کارکن اطلاعاتی است، تحلیل گران ژاپنی عقیده دارند که گرچه منشی شغلی اطلاعاتی دارد، در واقع امر، «یقه آبی» یا کارگزار تولید صنعتی است. در واقع در ژاپن، منبع اطلاعاتی که منشی به آن می‌پردازد، کارکن اطلاعاتی محسوب می‌شود.

کیفیت زندگی

اگر قرار گرفتن در مراتب بالای مقیاس جامعه اطلاعاتی معیار سنجش پیشرفت است، پس باید رابطه‌ای میان اطلاعات و کیفیت زندگی باشد. بیشتر ما با این نظر موافقیم که داشتن تلفن بهتر از نداشتن آن است وزندگی بدون کتاب بسیار پوچ می‌شود. در بیشتر جاهای دنیا رادیو و پس از آن تلویزیون ضرورت شمرده می‌شود. این‌ها همه افزارهایی برای رسانیدن اطلاعات هستند؛ بنابراین، اطلاعات باید برای کیفیت زندگی مهم باشد. ولی اینکه چگونه این تأثیر اطلاعات را بسنجیم هنوز مسئله ناگشوده‌ای مانده است.
پژوهشگران ژاپنی یک «نسبت اطلاعات» تعیین کرده‌اند که عبارت است از نسبت مخارج خانگی برای انواع گوناگون فعالیت‌های اطلاعاتی به‌کل مخارج خانگی.
اما چرا به‌عوض اندازه‌گیری برای فعالیت‌های اطلاعاتی و تجهیزات، مصرف اطلاعات را نسنجیم؟ در امریکا و ژاپن فهرست‌های راهنما برای ردیابی جریان اطلاعات تنظیم شده است. شمارش کلمات انتقال‌یافته و کلمات کسب یا مصرف‌شده، تصور بهتری از ماهیت جامعه اطلاعاتی به دست می‌دهد. با این کار ژاپنی‌ها پی بردند که عرضه اطلاعات توسط رسانه‌های گروهی در خلال 1960 تا 1975 در هر سال 6/11 درصد افزایش یافت که بالاترین افزایش درصد سالانه در فاکسی مایل، انتقال داده‌ها و تلویزیون بود. برحسب اینکه چه مقدار از این عرضه اطلاعات واقعاً مصرف شده است، برای تلفن، تلگراف و رسانه‌های نقطه به نقطه دیگر (رسانه‌های شخصی یا کوچک در مقایسه با رسانه‌های گروهی چون رادیو تلویزیون) تعداد کلمات عرضه‌شده برابر با تعداد کلمات مصرف شده بود، ولی این در مورد رسانه‌های گروهی که در آن‌ها عرضه اطلاعات یا کلمات بسیار بیشتر از مصرف است، صدق نمی‌کند روی‌هم‌رفته، رشد میانگین مصرف سالانه به میزان 7/3 درصد بود.
در موسسه تکنولوژی ماساچوست، پژوهشگران کار ژاپنی‌ها در عرضه و مصرف اطلاعات را در مورد امریکا تقلید کرده‌اند. آنان یافته‌اند که از سال 1960 تا 1977 کلماتی که از طریق رسانه‌های گوناگون در دسترس آمریکاییان قرار گرفت، به میزان 9/8 درصد در سال (بیشتر از دو برابر 7/3 درصد، رشد سالانه محصول ناخالص ملی امریکا) افزایش پیدا کرد. با این همه حتی با احتساب رشد جمعیت، تعداد کلمات واقعاً مصرف یا کسب‌شده، فقط به میزان 2/1 درصد در سال افزایش یافت.
چگونه این پدیده را تفسیر کنیم؟ آیا ما می‌گوییم که هم در امریکا وهم در ژاپن که دو پیشرفته‌ترین جامعه اطلاعاتی به طرز نا مؤثری استفاده می‌شود؟ یا باید چنین استدلال کرد که زیادی عرضه اطلاعات نمایانگر فعالیت جوامع دموکراتیک است. جوامعی که رسماً به شهروندانشان میدان کاملاً آزادی برای نظرات عرضه می‌کنند تا از میان آن‌ها مطلوب‌ترین را انتخاب کنند؟ تامس جفرسن، یکی از بنیان‌گذاران ایالات متحد امریکا، احتمالاً با تغییر دومی موافقت می‌کند. وی استدلال می‌کرد که حوزه انتخابی مطلع بهترین ضامن جامعه دموکراتیک است.

انفجار در تکنولوژی

نیروهای متعددی دست‌اندرکار تکامل جامعه‌های اطلاعاتی هستند: نیروهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، رفتار بشر و غیر... ارتباطات از راه دور وسایل انتقال اطلاعات را فراهم می‌سازد و از این رو، برای جامعه ارزش دارد. لذا چنان که چکش و قلم ابزارهای سنگتراش و رنده و اره ابزارهای نجار هستند، تکنولوژیهای ارتباطات از راه دور ابزارهای کارکن اطلاعاتی محسوب می‌شوند.
دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم شاهد انفجارهای حقیقی در تکنولوژی ارتباطات بوده است. اشتراک تلفن در امریکا در خلال 1945 تا 1975 تقریباً دو برابر شد و اقیانوس‌ها بسیار بیشتر از قرن گذشته از بافه‌های فرا اقیانوسی برخوردار شدند. خدمات تلفنی ساده و قدیمی زبان جدید رایانه‌ای را یاد گرفت و اکنون به‌عوض سیم‌ها از طریق فضا قاره‌ها را می‌نوردد. تلویزیون از کنجکاوی آزمایشگاهی به‌صورت پدیده‌ای جهانی درامد که آن نیز از طریق فضا قاره‌ها را درمی‌نوردد و اطلاعات و اخبار می‌رساند. رادیو نقشه‌ای جدیدی در جامعه اطلاعاتی برعهده‌گرفته است که به انسان دوره‌گرد جدید رخصت می‌دهد مستقل از زمان و مکان عمل کند و هنگام سفر، شنا و بازی کردن مشغول باشد و درواقع، هیچ‌گاه از دسترس خارج نشود؛ و حالا که تلفن می‌تواند زبان رایانه‌ها را صحبت کند، خود رایانه یک ابزار ارتباطات شده است. ارتباط اطلاعاتی به رایانه‌ها امکان می‌دهد که با صخره رست دیگر گفت‌وگو کنند و به مردم اجازه می‌دهد
با همدیگر سخن‌گویند هرچند که فاصله زمانی و مکانی آن‌ها را جدا ساخته باشد.
انفجار در تکنولوژیهای ارتباطات از راه دور فقط به امریکا یا اغلب کشورهای توسعه‌یافته تعلق ندارد بلکه رویدادی جهانی است. اهمیت روبه رشد ارتباطات از راه دور در سراسر جهان نتیجه سه عامل مهم است:
1. ملل زیادی به این واقعیت پی برده‌اند که بدون تکنولوژی کافی ارتباطات از راه دور نمی‌توانند در توسعه صنایع اطلاعاتی به رقابت برخیزند.
2. به علت ادغام تکنولوژیهای رایانه و ارتباطات، این صنایع امکان رشد در قلمروهای یکدیگر را مد نظر دارند.
3. عملیات شرکت‌های چندملیتی نیازمند ارتباطات شبانه‌روزی جهانی به شکل شبکه‌های جهانی بانک‌ها، کنترل ترافیک هوایی، رزرو کردن مسافرتی، اخبار و تجارت است.
آینده چگونه خواهد بود؟ در دو دهه آینده می‌توان امید داشت که شاهد آمیزش تکنولوژیهای ارتباطات از راه دور خواهیم بود. الیاف نوری به رقابت با ماهواره‌ها در سراسر جهان گسترش خواهند یافت؛ و ماهواره‌ها خواهند توانست موقعیت اشیا در زمین به فاصله چند کیلومتر را تعیین کنند و در اختیار ما بگذارند. شبکه‌ها و پایانه‌ها (پایانه‌ها) ی باهوش در سیستم انتقالی به کار گرفته خواهد شد که در آن‌ها مخابره و پخش اساساً مجانی خواهد بود؛ استعمال بیشتر تکنولوژیهای رایانه در ارتباطات از راه دور این را عملی خواهد ساخت و اطلاع‌رسانی الکترونیکی فوری جهانی به طرق چندگانه صورت خواهد گرفت: صدا، تصاویر، داده‌ها و ویدئو، شکل جدیدی از زیربنای جهانی پدیدار می‌شود، جهانی که هم ارتباطات وهم کار رایانه‌ای فراهم می‌سازد و هوشمند است.
بر حسب بازده و اشتغال، صنعت ارتباطات از راه دور در مقایسه با صنایع دیگر نسبتاً کوچک است. مع‌هذا، این صنعت بر سبک مدیریت و امکانات رشد تجاری صنایع دیگر تأثیر زیادی می‌گذارد.
ارتباطات از راه دور می‌تواند امکانات کنترل و تنظیم مدیریت را بسیار وسیع‌تر سازد و در نتیجه نقش مهمی در شکل بخشیدن به ساختارهای صنعتی ایفا کند. این صنعت در سرآغاز پیشرفت‌های تکنولوژی عظیمی قرار گرفته است و قادر است بهره‌وری صنایع دیگر و نیز بهره‌وری خود را ارتقا دهد. هیچ محدودیتی نه در انعطاف‌پذیری و تنوع خدمات ارتباطات از راه دور و نه در کاهش هزینه‌های انتقال به نظر نمی‌رسد و این همچنان ارتباطات را یک فعالیت مهم و جاذب مدیریت نگه خواهد داشت.
بهبود کیفیت و تنزل هزینه خدمات در ارتباطات هوشمند از راه دور که حاصل آمیزش نسل‌های جدید تکنولوژی سطح بالا و صنایع خدماتی که هر دو بر انتقال اطلاعات متکی هستند، تأثیر خواهد نهاد. امور دارایی، بیمه، معامله ملکی، پردازش اطلاعات و رسانه‌های خبری، در میان امور دیگر، به‌سرعت رایانه‌ای می‌شوند، زیرا لازم است حجم بزرگی از اطلاعات میان ملت‌ها و قاره‌ها و با هزینه بسیار کمتر از ارزش خود اطلاعات انتقال یابد.
افزون بر این، برخی تحلیلگران نظر داده‌اند که توانایی رسانیدن خدمات از طریق شبکه (که گاهی «خدمات اطلاعاتی شبکه‌ای» نامیده می‌شود) می‌تواند عملاً فعالیت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی جامعه و بلکه ماهیت خود جامعه را دگرگون سازد.
این تحلیلگران نظر داده‌اند ک خدمات جدیدی مانند خرید از راه دور، اخبار بر طبق تقاضا، پست یا پیام‌رسانی الکترونیکی، مشاوره و تشخیص پزشکی از راه دور ارائه خواهد شد.

سیر حوادث

از دهه 1970 تاکنون چند روند مهم در صنعت ارتباطات از راه دور پدیدار گشته است که می‌توان به تداوم و حتی شدت یافتن تأثیر آن‌ها امیدوار بود:
1. نفوذ فراهم سازندگان خدمات در بازار تجهیزات ارتباطات از راه دور همچنان سیر نزولی خواهد داشت. این عمدتاً به علت تکنولوژیها و محصولات جدید است که سبب رشد سریع در بازارهای خصوصی تجهیزات می‌شوند؛ و بازارهای صادراتی جدید به وجود می‌آیند. با رایانه‌ای شدن تجهیزات ارتباطات از راه دور، شرکت‌های رایانه‌ای و پایانه (ترمینال) های رایانه‌ای وارد بازار تجهیزات ارتباطات از راه دور می‌شوند.
2. تکنولوژی‌های نو شرکت‌ها را نه به خود بازار ارتباطات از راه دور بلکه برای اتکا به انتقال اطلاعات میان شعبه‌هایشان هم در داخل وهم در خارج کشور (مخصوصاً شرکت‌های خدمات مالی) تشویق می‌کند تا در بازار خدمات و تجهیزات ارتباطات از راه دور وارد شوند.
3. درحالی‌که شرکت‌ها قصد دارند فعالیت‌های اقتصادی‌شان را هم به‌صورت افقی هم به‌صورت عمودی گسترش دهند، درمی‌یابند که شبکه‌های ارتباطات رایانه‌ای برای گسترش و بهبود حیطه کنترل آن‌ها چه قدرت خارق‌العاده‌ای دارند. این تکنولوژی جدید به آنان فرصت می‌دهد تا شبکه‌های خودشان را مناسب با نیازهای ویژه خود ایجاد کنند. این روندی است از ملی شدن زیربناهای ارتباطات از راه دور به‌سوی واگذار کردن تسهیلات ملی پست و تلگراف و تلفن به شرکت‌های خصوصی و گشودن رقابت در زمینه‌ای که قبلاً انحصار تنظیم یافته‌ای بر آن حکم‌فرما بود.
چنین سیری از حوادث در سرتاسر جهان توسعه‌یافته وجهان درحال‌توسعه کراراً انجام می‌گیرد. در کشورهایی مانند اندونزی و تایلند که طراحی زیربناهای انتقالاتی اخیراً در جریان است، فشار از سوی گروه‌های مصرف‌کننده و اکثراً از مصرف‌کنندگان چندملیتی، سبب تعویض به سیستمهای تلفنی با مالکیت خصوصی خواهد شد. در کشورهایی که این زیربناها از قبل وجود دارند، مانند مالزی و فیلیپین، انتخاب تکنولوژی آینده (انحصار شبکه‌های دیجیتالی سیستمهای یکپارچه در مقابل ائتلافی از سیستم‌های ارتباطات از راه دور که بتوانند با مرتبط بودن به یک سیستم عمومی خدمات آبونمانی یا اشتراکی فراهم سازد) مورد بحث و جدل قرار خواهد گرفت. ژاپن دیگر در مسیری گام برمی‌دارد که به‌سوی آفرینش شبکه‌های چندگانه در اختیار مصرف‌کنندگان و بازرگانی گوناگون پیش می‌رود.
نیاز به خدمات انتقالاتی پیشرفته که قادر به برطرف کردن احتیاجات صنایع تکنولوژی سطح بالا و تجارت در امر ارتباطات از راه دور و مخابره داده‌ها باشد، مطمئناً نیروی عمده‌ای برای تغییر و تحول است. ولی نیروی دیگری که شاید بسیار بزرگ‌تر از نیروی حاصل از ادغام تکنولوژیهای ارتباطات و کامپیوتر باشد، عبارت است از اشتیاق کشور میزبان و شرکت‌های چندملیتی برای ورود به شکل‌های جدیدی از تجارت که به‌وسیله جریان «پول الکترونیک» امکان‌پذیر شده باشد و میل به گسترش این فعالیت‌های اقتصادی به فراسوی مرزهای ملی با استفاده از هماهنگی بهتر در فعالیت و توانایی‌های ناشی از شبکه‌های ارتباطات رایانه‌ای در مدیریت.
در میان نیروهایی که جامعه اطلاعاتی را به وجود می‌آورند، غالباً به خود اطلاعات کم بها می‌دهیم و در عوض بر تکنولوژی‌هایی که اطلاعات را پردازش و حمل‌ونقل می‌کنند بیشتر تکیه می‌کنیم. عاقلانه است به یاد داشته باشیم که پول در شبکه‌های ارتباطات از راه دوربین المللی امروزی اطلاعات است؛ و این پول الکترونیک در ایجاد کردن ساختارهای جدید فعالیت‌های اقتصادی در سرتاسر جهان نیروی عمده‌ای خواهد بود. شرکت‌ها می‌توانند منابع مالی را در راه‌هایی که تاکنون ناممکن یا دشوار بود، مورد استفاده قرار دهند. این توانایی برای معاملات میان شرکتی یا برون شرکتی، دری به روی ترکیب فعالیت‌های تجاری جدید می‌گشاید که به‌طور مؤثر موانع سنتی در آگاهی فرآورده و فرآیند و تجربه و مهارت‌هایی را که معمولاً توسعه تجارت را محدود می‌سازد، در هم خواهد شکست. دستیابی به یک سیستم جهانی یکپارچه برای اداره کردن اطلاعات، شاید ابعاد انقلابی را که در جهان تجارت ظاهر می‌شود تبیین کند ومنحر به پیدایی جامعه اطلاعاتی شود.

نگاهی به پیامدها

در کمتر از سه دهه، تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات تکنولوژیکی ماهیت تجارت، صنعت و خانواده را در بخش بزرگی از جهان بازسازی کرده است. در امریکا که این تکنولوژی‌ها نمایانگر جبهه هدایت اقتدارات سیاسی و صنعتی ملت است، تغییرات چشمگیری در شکل صنعت و ماهیت کار رخ‌داده است.
اما تکنولوژی باید چهره‌ای انسانی داشته باشد، وگرنه خدمتگزار نخواهد بود؛ زیرا با وجود استدلال‌های مدافعان تکنولوژی، فرهنگ قدرتمندتر از تکنولوژی است.
در کمتر از سه دهه، تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات تکنولوژیکی ماهیت تجارت، صنعت و خانواده را در بخش بزرگی از جهان بازسازی کرده است. در امریکا که این تکنولوژیها نمایانگر، جبهه هدایت اقتدارات سیاسی و صنعتی ملت است، تغییرات چشمگیری در شکل صنعت و ماهیت کار رخ‌داده است.
اما تکنولوژی باید چهره‌ای انسانی داشته باشد، وگرنه خدمتگزار نخواهد بود؛ زیرا با وجود استدلال‌های مدافعان تکنولوژی، فرهنگ قدرتمندتر از تکنولوژی است. در نگرش به ارتباطات از راه دور مدرن، عقل حکم می‌کند همواره به یاد داشته باشیم که رابطه‌ای میان کارایی و مساوات وجود دارد و پیامدهای اجتماعی و مساوات وجود دارد و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تکنولوژی‌های جدید همیشه قابل پیش‌بینی نیست.
امریکا و بخش بزرگی از جهان مواجه با معماهایی هستند که پیش‌ازاین هیچ‌گاه چنین جهانگرانه رخ نداده بود. ما در هزینه‌های انرژی و عرضه، به‌طور کلی، در مواد خام با عدم قطعیت‌هایی روبه‌رو هستیم. ما در جهانی به هم وابسته زیست می‌کنیم که در آن جمعیت همچنان افزایش می‌یابد و اقتصاد در مبارزه یا در معرض شکست کامل است. هر چه ما بیشتر درباره آموزش ارتباط با ماشین‌ها ضروری است و هیچ شغلی از آن گریزی ندارد.
محیط‌زیست یاد می‌گیریم، خطرات جدید ناشی از آلودگی را درمی‌یابیم. افزون بر این مسائل، نیازهای خاص ملل کمتر توسعه‌یافته جهان و احتیاجات مردم بی‌بضاعت حتی در توسعه یافته ترین کشورها مطرح است. با حرکت جهان به‌سوی عصر جدید اطلاعات، هیچ‌یک از این مسائل پشت سر نخواهند ماند. ملت‌های درحال‌توسعه اصرار دارند که سهم مشروعشان را از مزایای تکنولوژی‌های نو برداشت کنند.
اما برای هر جامعه‌ای که می‌خواهد به عصر اطلاعات وارد شود و تکنولوژی‌های نو را اتخاذ کند، پیامدهایی جدی وجود دارد:
- ارتباطات از راه دور مردن و تکنولوژی‌های اطلاعاتی وابسته به آن، امکان افزایش هنگفت در بهره وری تمام بخش‌های اقتصاد، ازجمله خانه و کارخانه و اداره را می‌آفریند. همراه با توسعه موازی زیست‌شیمی و مهندسی زیست‌شیمی که امیدبخش افزایش بیشتر در تولید کشاورزی بدون بالا بردن نیاز به کشاورزان است، آیا ما با چشم اندازه‌ای درازمدت وبیکاری خطیر مواجه خواهیم شد؟
- استفاده روز افزون از شبکه‌های ارتباطات کامپیوتری خطری برای کنترل فرد بر امور خصوصی به شمار می‌رود، شاید به علت آنکه پیچیدگی‌های این تکنولوژی‌های جدید به‌خوبی فهمیده نشده است. تصورات معیوبی از این امر وجود داردکه احساسی از ناتوانی شخص به دست می‌دهد. به‌علاوه این احساس هست که محدود می‌شود و اطلاعات به طرز فزاینده‌ای محدود می‌شود و اطلاعات به‌صورت یک کالای اقتصادی باقیمتی دور از دسترس اکثر مردم درخواهد آمد. آیا شکاف جدیدی میان ثروتمندان اطلاعات فقیران اطلاعات جدید خواهد شد؟
- نهادها و روش‌های سنتی آموزش شاید آماده نباشند با تقاضا برای مهارت‌های جدید و غالباً متحول که زاییده جامعه اطلاعاتی است، روبه‌رو شوند. آیا ما باید روابط سنتی میان دانشگاه‌ها و صنعت و دولت را تغییر دهیم؟
- ماشین‌های هوشمند و سیستم‌ها و تجهیزات هوشمند ارتباطات از راه دور شاید به‌طوری چشمگیر شکل تولید و مونتاژ صنعتی در کارخانه و اداره را دگرگون کنند. روابط میان مدیریت و کارکنان چگونه تغییر خواهد یافت؟ آیا کاهش در نیروی کار اداری منجر به تغییرات مهم در خود صنعت خواهد شد؟ آیا این نظر که صنایع تولیدی به‌صورت صنایع خدماتی درمی‌آیند و صنایع خدماتی به طرز فزاینده‌ای خودکار (اتوماتیک) می‌شوند بیشتر واقعیت است تا شعار؟
- آیا استفاده از ارتباطات از راه دور مدرن توسط دولت و بازرگانان مقام قدرت را متمرکزتر و قدرت تکنو کرات‌ها را فزون‌تر خواهد کرد؟ آیا آن گاه که مردم بیشتری در بازار شبکه‌ای کار وزندگی می‌کنند، روابط شخصی از بین خواهد رفت؟
- در درازمدت، آیا روند به‌سوی ساعات کوتاه‌تر کار، کار بدنی کمتر و درواقع، کار کمتر خواهد بود؟ آیا ضرورت خواهد داشت که ما به اصطلاحات کار وبیکاری را دوباره تعریف کنیم؟ نامطمئنی‌ها همواره مایه عذاب کسانی بوده است که درباره ماهیت جوامع به‌سرعت تغییر یابنده می‌اندیشیده‌اند. فقط در این اواخر تاریخدانان خوش اقبال توانستند با اطمینان اعلام کنند که عصری آغاز شده وانقلابی رخ داده است. می‌دانیم که انقلاب صنعتی نابرابری‌هایی را در جهان به وجود آورد. برخی از ملت‌ها خودشان را در میان سود برندگان شمردند، ولی ملل دیگر خود را در میان عقب افتادگان دیدند که از این تجربه کم بهره بردند. امیدواریم که این بار نیکوتر عمل کنیم.